8. Sınıf Kimyasal Tepkimeler Konu Anlatımı

Fen Bilimleri 8. Sınıf LGS 4. Ünitenin 3. Bölümü Kimyasal Tepkimeler konusundan merhaba. Bundan önce Fiziksel ve Kimyasal Değişimler konusunda maddelerin sürekli değişim içinde olduğunu öğrenmiştik. Bu bölümde de Kimyasal Değişimin gerçekleştiğinde madde atomlarına ne olduğunu, kimyasal tepkimeler sonucunda neler oluşabileceğini öğreneceğiz.

Kimyasal değişimlerde madde atomları arasındaki bağların kırılıp yeni bağlar oluşturduğunu ve maddenin yapısının değiştiğini öğrenmiştik.

Farklı maddelerin bir araya gelerek kimyasal değişim geçirmesi sürecine KİMYASAL TEPKİME denir.

Bütün kimyasal değişimler kimyasal tepkime sonucunda oluşur. Patatesin kızartılması, yumurtanın haşlanması, demirin paslanması, fotosentez, solunum, sindirim, kibritin – mumun yanması gibi bir çok olay kimyasal değişimdir ve bu olayların hepsi kimyasal tepkime sonucunda oluşur.

Kimyasal tepkimeler bilimsel olarak bir denklem halinde yazılır. Bu denklemde GİRENLER ve ÜRÜNLER vardır.

Girenler ve Ürünler arasına → (ok) işareti konulur.

→ okun sivri ucu (sağ tarafı) ÜRÜNLERİ GÖSTERİR, okun sol tarafı da GİRENLERİ gösterir.

GİRENLER → ÜRÜNLER

Bir kimyasal tepkimede birden fazla giren veya birden fazla ürün var ise aralarına + (artı) işareti konulur.

• Kimyasal tepkimeler Formül veya Semboller ile gösterilebilir.

• Kimyasal tepkimeler element ve bileşiklerin varlığı ile oluşur. 7. sınıftaki bilgilerimizi hatırlarsak ELEMENTLER SEMBOLLERLE, BİLEŞİKLER FORMÜLLERLE GÖSTERİLİR.

Elementler belirli oranlarda birleşerek Bileşikleri oluşturur.

Örneğin H = Hidrojen elementinin, He = Helyum elementinin, O₂ Oksijen elementinin sembolüdür.

Örneğin H₂O Su bileşiğinin formülü, CH₄ metan gazı bileşiğinin formülüdür.

• Kimyasal tepkimeye iki element girerek bir bileşiği oluşturabilir.

• Kimyasal tepkimeye bir bileşik bir element girerek yeni bir bileşik oluşturabilir.

• Kimyasal tepkimeye iki bileşik girerek yeni bir bileşik oluşturabilir.

• Fakat kimyasal tepkime sonucu YENİ BİR ELEMENT OLUŞMAZ.

• Kimyasal tepkimeler yazı ile gösterilebilir.

• Kimyasal tepkimeler model ile gösterilebilir.

• Kimyasal tepkimeler bazı sorularda geometrik şekiller ile de gösterilebilirler.

Örnek olarak suyun oluşumunu hem model üzerinde hem de kimyasal tepkime denklemi üzerinde inceleyelim.

Girenlerde Oksijen ve Hidrojen bulunur. Ürünlerde ise SU bulunur.

Oksijenler arasındaki bağlar kopar, Hidrojenler arasındaki kimyasal bağlar kopar. Oksijen ile 2 hidrojen kendi aralarında yeni kimyasal bağ oluşturarak yeni bir madde olan SU oluşur.

• Ürünler oluşurken YENİ MADDE oluşur fakat YENİ ATOMLAR OLUŞMAZ.

• Ürünler oluşurken YENİ MOLEKÜLLER oluşabilir fakat YENİ ATOMLAR OLUŞMAZ.

Var olan atomlar arasındaki bağlar kopar ve farklı biçimlerde birbirine bağlanarak yeni maddeleri oluşturur.

Hidrojen ve oksijen tepkimeye girdiğinde yine hidrojen ve oksijenden atomları olan su oluşur. Suyun yapısında helyum, kalsiyum veya diğer atomlar bulunmaz. Sadece Hidrojen ve Oksijen atomları bulunur.

• Kimyasal tepkimelerde ve değişimlerde bilinmesi gereken en önemli özellik atomlar arasındaki bağlar kopar veya yeni bağlar oluşur.

Kimyasal tepkimelerde oluşan ÜRÜNLER, kendisini oluşturan GİRENLERİN özelliklerini taşımaz. Yeni özelliklere sahip yeni bir madde oluşur. Örneğin oksijen yanıcı bir maddedir. Hidrojen ise yakıcı bir maddedir. Yakıcı ve yanıcı maddeler birleşip söndürücü özelliğe sahip olan SUYU oluşturur.

Şimdi öğrendiklerimizi etkileşimli sorularla pekiştirelim.

KİMYASAL TEPKİMELERİN ÖZELLİKLERİ

Kimyasal tepkime sonucunda yeni atomlar oluşmaz, eski atomlar kaybolmaz.

Kimyasal tepkimelerde atom sayısı ve kütlesi korunur.

Kimyasal tepkimelerde molekül sayısı bazen korunur bazen korunmayabilir.

Kimyasal tepkimelerde oluşan yeni ürün girenlerde bulunan maddelerin özelliğini taşımaz. Yeni bir madde oluşur ve yeni özelliklere sahiptir.

Kimyasal tepkime sonucunda oluşan yeni maddenin tanecik modeli değişir.

KİMYASAL TEPKİME ÇEŞİTLERİ

Bu bölümde öğreneceğimiz iki tür kimyasal tepkime vardır. Bunlar:

1. Yanma Tepkimeleri
2. Asit – Baz (Nötralleşme / Nötrleşme) Tepkimeleri

1. Yanma Tepkimeleri:

Bir maddenin Oksijen(O2) ile tepkimeye girmesi olayına YANMA, bu olayın denklem ile gösterilmesine de YANMA TEPKİMESİ denir.

• Yanma sonucunda ısı açığa çıkar.
• Kömürün, kağıdın, odunun yanması
• Demirin paslanması, oksijenli solunum olayları yanma tepkimeleridir.

Yanma dediğimizde alev ile tutuşma aklımıza gelse de alev ve ışığın ortaya çıkmadığı yanma olayları vardır. Yanma tepkimeleri ikiye ayrılır.

1. Hızlı Yanma Tepkimeleri
2. Yavaş Yanma Tepkimeleri

Hızlı Yanma Tepkimeleri:

Maddelerin yanması sırasında alev ve ışık ortaya çıkar. Gündelik hayatta yanma diye bildiğimiz olaylardır. Kağıdın, odunun, kömürün, kibritin veya doğal gazın yanması Hızlı Yanma Tepkimelerine örnektir.

Hızlı yanma tepkimeleri sonucunda alev, ışık ve ısı ortaya çıkar.

Yavaş Yanma Tepkimeleri:

Gerçekleştiği sırada ışık veya alev ortaya çıkmaz. Klasik olarak bilinen yanma olayından farklıdır.

Demirin paslanması,

Oksijenli solunum ile besinlerin parçalanması ve enerjiye dönüştürülmesi yavaş yanma tepkimesine örnektir.

Yanma olayının gerçekleşebilmesi için:

• Yanıcı madde,
• Yakıcı madde(oksijen) ve
• Maddenin tutuşma sıcaklığında olması gerekir.

2. Asit – Baz (Nötrleşme/Nötralleşme) Tepkimeleri

Bu tepkime çeşidini asit ve bazlar konusunda daha ayrıntılı öğreneceğiz. Fakat burada da bahsetmekte fayda var. Tepkimeye girenlerden biri asit biri baz ise ürünlerde tuz ve su oluşur. Bu tepkime türüne asit-baz tepkimesi diğer adıyla nötrleşme tepkimesi denir.

Nötrleşme tepkimesi olabilmesi için girenlerde

ASİT ve BAZ olması gerekir.

ASİT – BAZ tepkimelerini Asitler ve Bazların ismini ve özelliklerini öğrendiğimizde daha iyi anlayacaksınız.

Şimdi öğrendiklerimizi etkileşimli sorularla pekiştirelim.

Tepkimelerde Kütle Grafiği:

Kimyasal tepkimelerde girenlerin kütlesi zamanla azalır. Ürünlerin kütlesi ise gittikçe artar. Çünkü girenlerin atomları arasındaki bağlar kopar (girenler kullanılır) bunun sonucunda atomlar veya moleküller birbirine tekrar bağlanır ve YENİ MADDE oluşur.

Grafiğe bakacak olursak X ve Y maddeleri tamamen kullanılmış ve bunun sonucunda Z maddesi oluşmuş.

10 g X maddesinin hepsi kullanılmış, 20 g Y maddesinin hepsi kullanılmış. 30 g Z maddesi oluşmuştur.

Bazı durumlarda girenlerdeki maddelerin hepsi tamamen bitmez ve artar. Bu durumda grafiğin şeklini daha dikkatli incelemek gerekir.

Yukarıdaki grafiğe bakarak miktarı azalan A ve B maddelerinin girenler tarafında olduğu, oluşan ve kütlesi artan C maddesinin ise Ürünler tarafında olduğunu söyleyebiliriz.

20 g A maddesinden 15 g kullanılmış, 10 g B maddesinden 10 g kullanılmış. sonuçta A ve B maddesinden ne kadar kullanılmış ise o kadar C maddesi oluşur.

15 g A + 10 g B = 25 C maddesi oluşmuş 5 g A maddesi artmıştır.

KARIŞTIRMAYINIZ: 20 g A maddesi, 10 g B maddesi girmesine karşın tepkimeye ne kadarı kullanılmış ise o kadar ÜRÜN oluşur. Toplam 30 g C ürünü oluşmaz 25 g C ürünü oluşur.