Dnzhoca Fen Bilimleri Dersinin Adresi 
Bir kişinin soyundan olan yani akrabalarını gösteren çizelgeye soy ağacı diğer adıyla aile ağacı denir. Aile ağacında kişinin ataları(anne, baba, dayı, teyze, yenge, kuzenler vb…) yer alır.
Bu konuyu anlamak istiyorsanız mutlaka KALITIM konusunu öğrenmiş olmanız gerekiyor. Kalıtım konusunda eksikleriniz var ise aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz veya 8. Sınıf 2. Ünite Kalıtım Konu Anlatımı içeriğine göz atabilirsiniz.
Soyağaçlarının birçok tipi vardır. Bazı soy ağaçları bir atanın soyundan gelen herkesi gösterir, bazıları ise bir kişinin bütün atalarını gösterir. Bazı aile ağaçları aynı soyadı taşıyan kişileri (yani erkek taraflı sülaleyi) gösterir.
Bizim sorularda en sık karşılaştığımız çizelgelerde kişi aşağıda, ataları ise yukarıda gösterilir. Kişi aşağıda ataları da yukarıda olduğu için çizelge ağaca benzer.
Sorularda soyağacı, bir KALITSAL ÖZELLİĞİN (KARAKTER) nesiller boyu nasıl aktarıldığını göstermek için çizilir. En çok karşımıza gelen soy ağacı problemleri kalıtsal bir hastalığın akrabalar arasında nasıl dağıldığını gösteren sorulardır. Soyağacı problemlerine geçmeden önce bir soyağacında şekillerin ne anlama geldiğini öğrenelim.
Soyağacında taralı olarak verilen bireyler çekinik özellik bakımından taşıyıcı veya hasta kişilerdir.
Soyağacının en üstünde bulunan dişi erkek, anne ve babadır.
Aşağı doğru ilerledikçe çocuklar gösterilir. Eğer çocuklar da evlenmiş ve çocukları var ise soy ağacı ilerler.
Yukarıdaki soy ağacında Çocuklar AKRABA olmayan kişilerle evlenmiş çocukları olmuştur.
Mendel çaprazlamalarındaki gibi en yukarıda bulunan ANNE ve BABA EBEVEYN,
ÇOCUKLARI 1. NESİL,
Onların da ÇOCUKLARI 2. NESİLdir.
Soy ağacında akraba evliliği var ise aşağıdaki gibi bir durum oluşur.
Eğer kardeş çocukları evlenirse 1. DERECEDEN AKRABA EVLİLİĞİ olur.
Eğer kardeş torunları evlenirse 2. DERECEDEN AKRABA EVLİLİĞİ olur.
Unutmamak gerekiyor ki AKRABA EVLİLİKLERİNDE çekinik özellikte taşınan GENETİK HASTALIKLARIN oluşma riski NORMAL EVLİLİKLERE göre daha fazladır. Anne baba dış görünüş olarak sağlam olsa da çekinik özellikteki hastalık genini çocuğa aktarırsa çocuk hasta olarak doğabilir.
Şimdi soyağacı problemlerinde genellikle sorulan soruları inceleyelim.
En yukarıdan başlarsak
1 NUMARA BABA
2 NUMARA ANNEDİR
3 ve 4 ERKEK ÇOCUK, 5 KIZ ÇOCUKTUR.
3, 4, 5 NUMARA 1 ve 2’nin ÇOCUKLARIDIR.
7 ve 8 ise 5 ve 6’nın ÇOCUKLARI 1 ve 2’nin TORUNLARIDIR.
7 ERKEK ÇOCUK
8 KIZ ÇOCUKTUR.
3 ve 4; 7 ve 8’in DAYISIDIR.
5 numaralı KIZ ÇOCUĞU AKRABA OLMAYAN 6 NUMARALI KİŞİYLE EVLENMİŞTİR.
akraba ilişkileri bu şekilde olur.
Şimdi de çekinik bir özellikteki mavi gözlü olma için akrabalardaki durumları inceleyelim.
Verilen soyağacında 1 ve 2 numara BABA ve ANNE
3 ve 4 ERKEK ÇOCUK; 5 ise KIZ ÇOCUKTUR.
Kahverengi göz geni mavi göz genine baskın olduğu için
KAHVERENGİ GÖZ GENİNİ: K (büyük K harfi ile)
Mavi göz rengi genini: k (küçük k harfi ile gösterelim)
SOYAĞACI PROBLEMİNİ ÇÖZERKEN
1. AŞAMA
4 numaralı çocuk mavi gözlü ise
GENOTİPLERİ kesinlikle kk – saf döl mavi gözlü olacaktır.
4 numaralı çocuğun Genotipi kk olduğu için bu k’lerden birini anneden birini de babadan alacaktır.
2. AŞAMA: Anne, Baba ve diğer çocukların Kahverengi göz rengine sahip olduğu bilindiği için
Anne ve Babanın genotiplerindeki diğer genler K (Kahverengi göz geni) olacaktır.
Anne ve Babanın Genotipleri kesinlikle Kk – heterozigot (melez) kahverengi gözlü olacaktır.
3. AŞAMA: 3. ve 5. çocuğun göz renklerinin KAHVERENGİ olduğunu biliyoruz.
GENOTİPLERİ hakkında yorum yapalım:
3 ve 5 numaralı çocukların genotipleri hakkında kesin bir şey söyleyemeyiz. İhtimal olarak
KK – Homozigot (Saf) Kahverengi Gözlü
Kk – Heterozigot (Melez) Kahverengi Gözlü şeklinde yorumda bulunabiliriz.
Sonuç olarak bu soyağacında bireylerin göz renkleri bakımından:
1 ve 2 numaralı bireyler KESİNLİKLE
Kk – Heterozigot (Melez) Kahverengi Göz rengine sahip
4 numaralı birey KESİNLİKLE
kk – Homozigot (Saf) Mavi gözlü
3 ve 5 numaralı bireyler ise
KK – Homozigot (Saf) Kahverengi Gözlü
Kk – Heterozigot (Melez) Kahverengi Gözlü olabilir.
Şimdi biraz daha karmaşık olan soyağacı ile KIVIRCIK SAÇLI ve DÜZ SAÇLI olma durumunu inceleyelim.
Kıvırcık Saç geni Düz Saç genine baskındır.
Kıvırcık Saç Genini = A (Büyük A harfi ile)
Düz saç genini = a (küçük a harfi ile gösterelim)
Yukarıda bir soyağacı verilmiş ve soyağacına ilişkin bilgiler kutucuklarda verilmiştir. Bu soyağacına bakarak bireylerin GENOTİPLERİNİ bulalım.
ilk önce aşağıdan başlayarak akrabalık ilişkilerine bakalım:
12, 13 ve 14’ün
BABASI 7
ANNESİ 5
8 ve 9’un
BABASI 3
ANNESİ 6
3, 4 ve 5’in
ANNESİ 2
BABASI 1’dir.
6 SOYAĞACINA DIŞARIDAN GELEN (AKRABA OLMAYAN) GELİN
7 SOYAĞACINA DIŞARIDAN GELEN (AKRABA OLMAYAN) DAMATTIR.
1. AŞAMA: 2, 3 ve 12. bireylerin düz saçlı kişiler olduğunu biliyoruz. Dolayısı ile genotipleri de
aa – homozigot (saf) düz saçlıdır.
Genotipi düz saçlı olan (aa) bireyler bir düz saç genini anneden diğerini de babadan almıştır. Bu yüzden düz saçlı bireylerin anne babalarına birer tane düz saçlı geni dağıtalım.
2. AŞAMA: Diğer kişilerin genotiplerini kesinleştirelim.
13 ve 14 numaralı çocukların KIVIRCIK saçlı ama faklı genotiplere sahip olduğu verilmiş.
6 ve 7. bireyler Kıvırcık saçlı ve aynı genotipe sahip olduğu verilmiş.
Bu bilgilere göre diğer genleri de dolduralım.
3. AŞAMA: En son aşamada da 4, 8 ve 9. bireylerin genotiplerine bakalım.
Soyağacı problemlerinde genellikle çekinik özellikle taşınan kalıtsal hastalıklar ve akraba evlilikleri soruluyor. Şimdi sorulan bu soruları nasıl çözeceğimizi inceleyelim.
Aşağıda verilen soyağacında çekinik özellik ile taşınan HEMOFİLİ hastalığının ailede görülme durumu verilmiştir.
10 numaralı bireyin hemofili hastası olduğu
1 ile 2 numaralı bireylerin taşıyıcı olmayıp sağlıklı olduğu
Diğer bireylerin hasta olmadığı
bilindiğine göre hangi yorumları yapabiliriz? İnceleyelim.
Genleri harf verelim. Hemofili hastalığı çekinik gen ile taşındığı için hemofili hastalığı geni küçük harf ile sağlıklı gen büyük harf ile gösterilebilir.
SAĞLIKLI GEN = H
hemofili hastalığı geni = h
olsun.
Sağlıklı bireyler= HH dölüne sahip olur.
Taşıyıcı bireyler = Hh dölüne sahip olur. Taşıyıcı bireylerde hastalık görülmez ve sağlıklıdır.
Hasta bireyler = hh dölüne sahip olur.
1,2,3,4 ve 5 numaraları takip ederek açıklamaları inceleyelim.
Bu soyağacı ile ilgili şu yorumları yapabiliriz:
1 ve 2. bireyler kesinlikle SAĞLIKLI (HH) genotipe sahiptir.
1 ve 2’nin çocukları 3, 4 ve 5 de kesinlikle SAĞLIKLI (HH) genotipe sahiptir.
6. bireyde hastalık olmadığı bilindiğine göre KESİNLİKLE TAŞIYICIDIR (Hh). Çünkü 10 numaralı torununda hastalık çıkmıştır.
10 numaralı birey hastadır. hh genotipine sahiptir.
9 ve 7 nin hasta olmadığı bilinmekte fakat 10 numara (çocukları) hasta olduğu için TAŞIYICI (Hh) durumundadırlar.
8 numaralı bireyin hastalık yönünden genotipi kesin olarak bilinemez. Hasta olmadığı bilindiğine göre:
HH – SAĞLIKLI
Hh – TAŞIYICI olabilir.
Tebrikler konu anlatımını bitirdin şimdi sıra çalışma kağıtlarını çözmede. Aşağıdaki çalışma kağıtlarına tıklayarak ulaşabilirsin.
Tebrikler konu anlatımını bitirdin şimdi çalışma kağıdını çözebilirsin.
